Gỏi cá mai là đặc sản nổi tiếng từ xưa của người dân xứ Trầm Hương. Ở Nha Trang, món gỏi cá mai được lựa chọn món ăn tiếp khách hoặc khai vị cho bữa tiệc. Cá mai to cỡ ngón tay cái, mình trơn, dẹp, có vẻ hơi giống cá cơm nhưng không vảy, sọc dọc, thịt ngọt và rất ít tanh. Loại cá này hầu như chỉ dùng để chế biến độc một món nổi tiếng là bóp gỏi.
Gỏi cá mai thường tốn thời gian ở khâu chế biến nếu muốn đảm bảo chất lượng và hợp vệ sinh. Cá được chọn phải thật tươi, mới bắt từ biển về. Mất công nhất là khâu rút xương, thực hiện trên từng con cá và lấy giấy thấm thật ráo thì món gỏi mới ngon. Có nhiều cách làm tái cá mai, bạn có thể dùng me, chanh, khế chua, giấm hay quả chùm ruột chua để bóp. Thịt cá sau khi bóp chua sẽ chuyển từ màu trắng trong sang trắng ngà, đục.
Lúc này, thịt cá mai đã chín, người làm mới đem trộn với thính (thường làm từ hạt đậu nành rang thơm rồi giã mịn) rắc đều lên trên. Hành tây lát mỏng, gừng thái chỉ, các loại rau thơm như răm, húng quế, ngò, tía tô, diếp cá, húng... xắt sợi và trộn đều với cá, nêm gia vị vừa ăn là hoàn thành.
Yếu tố quyết định nhiều nhất đến món gỏi có lẽ nằm ở phần nước chấm. Nhiều người thường cẩn thận lấy xương cá mai luộc để làm nước chấm cho ngọt. Bỏ thính vào nước luộc xương cá, nấu sệt, để nguội, trộn cùng ít thịt băm và mắm ớt tỏi chanh chua ngọt theo tỷ lệ phù hợp sẽ tạo ra bát nước chấm gỏi đúng vị.
Món gỏi cá ngon phải có vị chua dịu của chanh, cay từ ớt, lại ngọt tự nhiên nhờ cá kết hợp với hương vị mắm đặc trưng trong nước chấm và thanh mát từ rau sống. Nước chấm có vị vừa ngọt vừa thơm, lại béo nhưng không gây ngán. Cách chế biến nước chấm rất đơn giản nhưng lại góp phần không nhỏ trong việc tạo hương vị ngon cho món ăn. Nước chấm được chế biến từ đậu phộng rang chín giã nhuyễn, kết hợp nước mắm, ớt bột, tỏi xay, nước me… tạo thành thứ nước chấm hơi sền sệt, ngọt thanh, chua chua, thơm nồng và mang đậm hương vị biển cả, tạo cho món gỏi cá mai có hương vị thơm ngon rất riêng, không lẫn vào đâu được.
Ở Nha Trang, hầu như nhà hàng hải sản hay quán ăn bình dân chuyên bán đồ biển nào cũng có món này.
Dùng kèm với gỏi là rau sống như xà lách, húng lủi, diếp cá, ngổ, ngò gai kèm với chuối chát, khế chua, các loại rau thơm khác cùng bún và bánh tráng nướng.
Khi ăn gỏi cá mai khô thực khách vắt thêm chanh lên cho cá chín, trộn với rau thơm cắt nhỏ, đậu phộng rang và lấy bánh tráng nướng xúc từng miếng ăn kèm. Còn đối với gỏi cá ướt thì dầm cá trong một loại nước chấm đặc biệt, được làm bằng đậu phộng và một số gia vị khác, cuốn bánh tráng ăn kèm với các loại rau thơm.
Thường cá mai sẽ sinh trưởng nhiều vào những tháng cuối năm vì thế đây là thời điểm ăn gỏi cá mai ngon nhất. Để một lần ghé đây du khách sẽ được nếm thử món gỏi cá mai đặc sản có một không hai.
